گلیوبلاستوما مولتی فرم (GBM) شایع‌ترین نوع تومور بدخیم (سرطانی) مغز در بزرگسالان است. سلول‌های سرطانی در تومورهای GBM به سرعت تکثیر می‌شوند. سرطان می‌تواند به سایر نواحی مغز نیز سرایت کند. به‌ندرت، سرطان به خارج از مغز به سایر قسمت‌های بدن گسترش می‌یابد.
گلیوبلاستوما (GBM) تقریباً نیمی از تومورهای سرطانی مغز در بزرگسالان را تشکیل می‌دهد. درمان‌های جدید، از جمله زمینه‌های درمان تومور و درمان‌های هدفمند، به کاهش علائم و کاهش رشد سرطان کمک می‌کنند.
گلیوبلاستوما مولتی فرم GBM چیست؟
GBM یک تومور مغزی گلیوما درجه ۴ است که از سلول‌های مغزی به نام سلول‌های گلیال ایجاد می‌شود. درجه تومور مغزی به میزان احتمال رشد و گسترش تومور اشاره دارد. درجه ۴ تهاجمی‌ترین و جدی‌ترین نوع تومور است. سلول‌های تومور غیرطبیعی هستند و تومور با رشد رگ‌های خونی جدیدی ایجاد می‌کند. تومور ممکن است سلول‌های مرده (نکروز) را در هسته خود جمع کند.
گلیوبلاستوما چگونه شروع می‌شود؟
گلیوبلاستوما از آستروسیت‌ها، سلول‌های مغزی ستاره‌ای شکل ایجاد می‌شود که به محافظت از مغز در برابر بیماری‌های موجود در خون کمک می‌کند و نورون‌های مغز را با مواد مغذی تامین می‌کند.
آستروسیت‌ها خود نوعی سلول گلیال هستند. سلول‌های گلیال مواد مغذی را به مغز می‌رسانند و به مغز ساختار فیزیکی می‌دهند. آنها همچنین نورون‌ها را عایق می‌کنند و یک محیط شیمیایی پایدار در مغز ایجاد می‌کنند.
اگرچه گلیوبلاستوما می‌تواند در هر نقطه‌ای از مغز شروع شود، اما بیشتر در لوب فرونتال و لوب تمپورال ایجاد می‌شود. لوب فرونتال در نزدیکی پیشانی قرار دارد و نقش مهمی در گفتار، حرکات ارادی، رفتار و حافظه دارد. لوب گیجگاهی به سمت پایین مغز قرار می‌گیرد و خاطرات جدیدی را تشکیل می‌دهد، زبان را پردازش می‌کند و ورودی‌های حواس شنوایی، بینایی، چشایی و لامسه را پردازش می‌کند.
گلیوبلاستوما چقدر شایع است؟
سالانه بیش از ۱۳۰۰۰ آمریکایی مبتلا به GBM تشخیص داده می‌شوند. GBM تقریبا نیمی از تومورهای سرطانی مغز را تشکیل می‌دهد.
چه کسانی در معرض خطر ابتلا به گلیوبلاستوما هستند؟
GBM معمولاً افراد ۴۵ تا ۷۰ ساله را مبتلا می‌کند. میانگین سنی در هنگام تشخیص ۶۴ سال است. مردان بیشتر از زنان در معرض خطر هستند، اما این بیماری در همه سنین و جنسیت ها تأثیر می گذارد.
این عوامل ممکن است احتمال ابتلا به GBM را افزایش دهند:
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند آفت‌کش‌ها، نفت، لاستیک مصنوعی و وینیل کلرید.
- شرایط ژنتیکی ایجاد کننده تومور، مانند نوروفیبروماتوز، سندرم Li-Fraumeni و سندرم Turcot
- پرتودرمانی قبلی به سر
علائم گلیوبلاستوما چیست؟
علائم GBM به سرعت ظاهر می‌شوند. تومور در حال رشد به مغز فشار وارد می‌کند و باعث مشکلات زیر می‌شود:
- تاری یا دوبینی
- سردرد
- از دست دادن اشتها
- مشکلات حافظه
- تغییرات خلقی یا شخصیتی
- ضعف عضلانی یا مشکلات تعادلی
- تهوع و استفراغ
- تشنج
- مشکلات گفتاری
- تغییر در حس، بی‌حسی یا گزگز
تشخیص گلیوبلاستوما
اگر پزشک مشکوک به تومور مغزی باشد، ممکن است این آزمایشات را انجام دهد:
- ام آر آی یا سی تی اسکن برای جستجوی تومورهای مغزی.
- بیوپسی برای گرفتن نمونه از تومور و بررسی بافت برای سلول‌های سرطانی.
انواع و درجات گلیوبلاستوما چیست؟
پزشکان از یک سیستم درجه‌بندی از ۱ تا ۴ برای نشان دادن رشد تومور مغزی استفاده می‌کنند. تومورهای مغزی درجه ۱ به کندی رشد می‌کنند و کمترین تهاجمی را دارند. تومورهای درجه ۴ به سرعت رشد می‌کنند و تهاجمی تر هستند.
درجه بستگی به ظاهر سلول‌ها دارد. به طور کلی، هر چه سلول‌ها نرمال‌تر به نظر برسند، درجه پایین‌تر است. هرچه سلول‌ها غیرطبیعی‌تر به نظر برسند، درجه بالاتری دارند. درجه همچنین به ژن‌ها و پروتئین‌های سلول‌های تومور بستگی دارد.
همه گلیوبلاستوماها درجه ۴ هستند. این بدان معنی است که آنها تومورهای سرطانی و سریع رشد می‌کنند. می‌تواند اولیه یا ثانویه باشد. GBM اولیه مستقیماً از سلول‌های گلیال ایجاد می‌شود. برعکس، گاهی اوقات تومورهای گلیال درجه ۱ می توانند پیشرفت کنند و به GBM تبدیل شوند. این GBM ثانویه نامیده می‌شود.
GBM چالش‌های درمانی منحصر به فردی را به دلیل موارد زیر ارائه می‌کنند:
- مقاومت در برابر درمان
- ظرفیت محدود مغز برای ترمیم خود
- مهاجرت سلول‌های بدخیم به بافت مجاور
- اختلال در تأمین خون تومور می‌شود که از تحویل مؤثر دارو جلوگیری می‌کند
- نشت مویرگی تومور که منجر به تجمع مایع در اطراف تومور، (ادم اطراف تومور) و فشار خون داخل جمجمه می‌شود.
- تشنج‌های ناشی از تومور
- سمیت عصبی حاصل از درمان‌های معطوف به گلیوما
مدیریت و درمان گلیوبلاستوما
گلیوبلاستوما چگونه مدیریت یا درمان می‌شود؟
متأسفانه، درمانی برای GBM وجود ندارد. درمان‌ها بر حذف یا کوچک کردن تومور برای کاهش علائم تمرکز دارند.
اولین مرحله جراحی برای برداشتن تومور (کرانیوتومی) و به دنبال آن پرتودرمانی و شیمی درمانی است. اگر جراحی به دلیل سلامتی یا محل تومور گزینه قابل اجرا نیست، پرتودرمانی و شیمی‌درمانی می‌توانند تومور را کنترل کنند.
درمان اصلی GBM جراحی و به دنبال آن پرتودرمانی و شیمی درمانی است. هدف اصلی جراحی، برداشتن تومور بدون آسیب رساندن به بافت طبیعی مغز اطراف مورد نیاز برای عملکرد طبیعی عصبی است. با این حال، GBMها توسط ناحیه‌ای از سلول‌های تومور در حال مهاجرت و نفوذی احاطه شده‌اند که به بافت‌های اطراف حمله می‌کنند و حذف کامل تومور را غیرممکن می‌کنند. جراحی سبب کاهش مقدار بافت تومور جامد در مغز می‌شود، و توانایی طولانی‌کردن عمر برخی از بیماران و بهبود کیفیت زندگی باقی‌مانده را دارد.
در بیشتر موارد، جراحان کرانیوتومی را انجام می‌دهند و جمجمه را باز می‌کنند تا به محل تومور برسند. این کار اغلب با هدایت تصویری به کمک رایانه و در مواقعی با استفاده از تکنیک‌های نگاشت حین عمل برای تعیین مکان‌های قشر حرکتی، حسی و گفتار/زبان انجام می‌شود. نقشه‌برداری حین عمل اغلب شامل عمل بر روی بیمار در حالی که بیدار است و نقشه‌برداری از آناتومی عملکرد زبان او در طول عمل است. سپس پزشک تصمیم می‌گیرد که کدام بخش از تومور برای برداشتن بی‌خطر است.
پس از جراحی، زمانی که زخم بهبود یافت، پرتودرمانی می‌تواند شروع شود. هدف از پرتودرمانی کشتن انتخابی سلول‌های تومور باقی‌مانده است که به بافت طبیعی مغز اطراف نفوذ کرده‌اند.
رادیوسرجری یک روش درمانی است که از سیستم‌های پرتو رسانی تخصصی برای متمرکز کردن پرتو در محل تومور استفاده می‌کند و در عین حال دوز تابش را به مغز اطراف به حداقل می‌رساند. رادیوسرجری ممکن است در موارد منتخب برای عود تومور، اغلب با استفاده از اطلاعات اضافی حاصل از اسکن MRS یا PET استفاده شود. به‌ندرت در درمان اولیه GBM استفاده می‌شود.
به بیمارانی که تحت شیمی درمانی قرار می‌گیرند، داروهای خاصی که برای از بین بردن سلول‌های تومور طراحی شده‌اند، تجویز می‌شود. شیمی درمانی با داروی تموزولوماید استاندارد فعلی درمان GBM است. این دارو به طور کلی هر روز در طول پرتودرمانی و سپس به مدت شش سیکل پس از پرتودرمانی در مرحله نگهداری تجویز می‌شود. هر چرخه ۲۸ روز طول می کشد، با تموزولوماید در پنج روز اول هر سیکل و به دنبال آن ۲۳ روز استراحت داده می‌شود. زمینه های درمان تومور روش متفاوتی از درمان است که در مرحله نگهداری از درمان معرفی می‌شود. میدان های الکتریکی متناوب ایجاد می‌کند که از رشد و تقسیم سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند. لوموستین (شیمی درمانی) و بواسیزوماب (درمان هدفمند) تا حد زیادی در هنگام پیشرفت تومور مورد استفاده قرار می‌گیرند.
پس به طور کلی درمان های GBM عبارتند از:
- پرتودرمانی
- پرتودرمانی تعدیل شده با شدت (IMRT)
- رادیوسرجری استریوتاکتیک
- شیمی درمانی
- درمان هدفمند
عوارض گلیوبلاستوما چیست؟
GBM و درمان های آن می‌تواند بر عملکرد مغز تاثیر بگذارد. بیمار ممکن است تغییرات خلقی و مشکلات حافظه را تجربه کند. اکثر افراد مبتلا به GBM در نهایت مجبورند کار و رانندگی را متوقف کنند و حتی ممکن است نیاز به مراقبت تمام وقت داشته باشد. این تغییرات ممکن است بیمار را مضطرب یا افسرده کند.
